3.3 Lisans türleri
Yaratıcıların çeşitli gereksinimlerini karşılamak, aynı zamanda basit ve standart koşullar belirlemek için altı farklı CC lisansı bulunmaktadır.
Öğrenim çıktıları
Bu bölümü tamamladığınızda:
CC lisans ailesini açıklayabilecek,
Farklı CC lisans öğelerini tanımlayabileceksiniz.
Neden önemli?
Neden birçok farklı Creative Commons lisansı var?
Tek bir Creative Commons lisansı yok. CC lisans ailesi (altı farklı CC lisansını içerir) ve CC0 kamu malı atfı, yaratıcılara bir dizi seçenek sunmaktadır. Bu seçenekler ilk bakışta karmaşık görünebilir fakat bu seçenekler yakından incelendiğinde aslında basit oldukları anlaşılır.
Sizin için neden önemli?
Yazdığınız ve özellikle gururlandığınız bir eseri veya bilimsel makaleyi düşünün. Onu başkalarıyla paylaşırsanız üzerinde değişiklik yapılmasına veya ticari amaçla kullanmalarına izin verir misiniz? Neden izin verirsiniz veya vermezsiniz?
Temel bilgiler
Creative Commons lisansları standartlaşmış araçlardır, fakat amaçlarından biri eserlerinin tüm haklarını telif hakkı uyarınca saklı tutmak yerine toplumla paylaşmak isteyen yaratıcılara çeşitli seçenekler sunmaktadır.
Dört ana lisans (BY, SA, NC, ND) koşulu, altı farklı lisans kombinasyonunu oluşturmaktadır.
Bu lisans tiplerinin tümü Atıf (BY) koşulunu içermektedir. Başka bir deyişle, tüm lisans türleri eser sahibinin adının eserde belirtilmesini gerektirmektedir. Bu ortak koşulun dışında lisanslar (1) eserin ticari amaçla kullanılmasına izin verenler ve vermeyenler, (2) eserin uyarlanmasına izin verenler ve vermeyenler olarak ayrılmaktadır.
Bu altı tür lisans, en az kısıtlama içerenden en çok kısıtlama içerene doğru aşağıda sıralanmıştır:
Atıf (Attribution) lisansı ya da “CC BY” kullanıcıların eser sahibine atıf vermek koşuluyla eseri istedikleri amaçla (ticari amaç dahil, eseri uyarlamak dahil) kullanmalarına izin verir.
Atıf-AynıLisanslaPaylaş (Attribution-ShareAlike) lisansı ya da “BY-SA” kullanıcıların eser sahibine atıf vermek koşuluyla eseri istedikleri amaçla (ticari amaç dahil, eseri uyarlamak dahil) kullanmalarına izin verir, fakat kullanıcıların eseri uyarlamaları halinde uyarlamayı aynı veya uyumlu bir lisans kapsamında başkalarıyla paylaşmaları koşulunu getirir. Bu lisans, copyleft lisansının CC versiyonudur ve örneğin Wikipedia’ya içerik yüklemek için kullanılması gereken lisanstır.
Atıf-GayriTicari (Attribution-NonCommercial) lisansı ya da “BY-NC” kullanıcıların eser sahibine atıf vermek koşuluyla eseri sadece ticari olmayan amaçlar için kullanmalarına izin verir.
Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş (Attribution-NonCommercial-ShareAlike) lisansı ya da “BY-NC-SA” kullanıcıların eser sahibine atıf vermek koşuluyla eseri sadece ticari olmayan amaçlar için kullanmalarına ve uyarlamalarına izin verir. Buna ek olarak kullanıcıların eseri uyarlamaları halinde uyarlamayı aynı veya uyumlu bir lisans kapsamında başkalarıyla paylaşmaları koşulunu getirir.
Atıf-Türetilemez (Attribution-NoDerivatives) lisansı ya da “BY-ND” kullanıcıların eser sahibine atıf vermek koşuluyla eseri istedikleri amaçla (ticari amaç dahil) kullanmalarına izin verir, fakat eser üzerinde uyarlama yapıldıktan sonra paylaşıma izin vermez.
Atıf-GayriTicari-Türetilemez (Attribution-NonCommercial-NoDerivatives) lisansı ya da “BY-NC-ND” CC’nin sunduğu en kısıtlayıcı lisans tipidir. Kullanıcıların eser sahibine atıf vermek koşuluyla eseri sadece ticari olmayan amaçlar için kullanmalarına izin verir, fakat eser üzerinde uyarlama yapıldıktan sonra paylaşıma izin vermez.
Farklı lisans seçeneklerinin nasıl çalıştığını gerçekten anlamak için farklı lisans öğelerini inceleyelim. Atıf tüm CC lisanslarının bir parçasıdır, hangi tip atıf gerektiğini sonraki bir bölümde inceleyeceğiz. Şimdilik lisansları farklı kılan şeylere odaklanalım.
Ticari ve gayri ticari kullanım farkı
GayriTicari (NonCommercial) “NC” Bilindiği gibi üç tip lisans (BY-NC, BY-NC-SA, BY-NC-ND) bir eserin sadece ticari olmayan amaçla kullanılmasına izin vermektedir. Gayri Ticari terimi, yasal kodda şöyle tanımlanmaktadır: “temel amacı ticarî avantaj veya parasal karşılığı olmayan veya bu amaca yönelik olmayan (kullanım)”.
CC’nin GayriTicari (NC) tanımı, kullanıcıya değil kullanım şekline bağlıdır. Kâr amacı gütmeyen bir kurum veya hayır kurumu olsanız bile NC lisanslı bir eseri kullanmanız NC yasağını ihlal edebilir, kâr amaçlı bir firma olsanız bile NC lisanslı bir eseri kullanmanız NC yasağını ihlal etmeyebilir. Örnek olarak kâr amacı gütmeyen bir kurum, başkasına ait bir NC lisanslı eseri kâr amacıyla satamaz, fakat kâr amaçlı bir firma, başkasına ait bir NC lisanslı eseri ticari olmayan amaçla kullanabilir. Bir kullanımın ticari olup olmadığı, kullanımın özelliğine göre değişmektedir. Ek bilgi ve örnekler için CC GayriTicari yorumlama sayfasına bakabilirsiniz.
Uyarlamalar
Lisanslar arasındaki diğer farklar, kapsadıkları eserlerin uyarlanmasına izin verip vermedikleri ve veriyorlarsa uyarlamaların paylaşılmasına ilişkin koşullarıdır. Lisanslı bir eserde uyarlamanın nasıl oluştuğu sorusu, geçerli telif hakkı yasasına bağlıdır (bakınız Bölüm 2). Telif hakkının eser sahibine verdiği münhasır haklardan biri, eserin uyarlamalarını (başka bir terimle türevlerini) yaratma hakkıdır. (Örnek olarak bir kitabı filme çekmek, bir kitabı başka bir dile tercüme etmek).
Yasal açıdan neyin uyarlama olup olmadığını tam olarak saptamak bazen zordur. Lisanslarla ilgili akılda tutulmasında fayda olan bazı faydalı kurallar şunlardır:
Teknik formatı değiştirmek (örnek olarak dijital ortamda bulunan lisanslı bir eserin fiziksel kopyasını oluşturmak), uyarlama sayılmaz, fakat ilgili telif hakkı yasasının başka kurallarına tabi olabilir.
Basit gramer ve imla hatalarını düzeltmek uyarlama sayılmaz.
Bir müzik eserini hareketli bir görüntü ile senkronize etmek (bir videoya bir müzik eseri eklemek), geçerli telif hakkı yasasının sunduğu haklara bakılmaksızın bir uyarlamadır.
Bir koleksiyon içinde eserleri yeniden üretmek ve bir araya getirmek, bireysel çalışmaların bir uyarlaması değildir. Örnek olarak farklı akademisyenlerin ders notlarını bir araya getirerek açık ders kitabı oluşturulması uyarlama değil koleksiyondur. Açık ders kitaplarının çoğu, farklı yazarların açık eğitim kaynaklarını (open educational resources-OER) içeren koleksiyonlardır.
Bir blog sayfasına, bir powerpointe ya da bir makaleye metinle bağlantılı bir görsel eklemek bir uyarlama oluşturmak anlamına gelmez (eğer kullanılan görsel bir adaptasyon değilse).
Türetilemez (NoDerivatives) lisans tiplerinden ikisi (BY-ND ve BY-NC-ND) kullanıcıların lisanslı eserin uyarlamalarını paylaşmalarını (dağıtmak veya erişilebilir hale getirmek) sınırlamaktadır. Bu lisans, isteyen herkesin bu lisans kapsamındaki eserleri uyarlayabileceği, fakat uyarlamaları başkalarıyla paylaşamayacağı anlamına gelmektedir. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, kuruluşların Türetilemez (ND) koşulunu ihlal etmeden metin ve veri madenciliği yapmalarına izin verir.
AynıLisanslaPaylaş (ShareAlike) Lisanslardan ikisi (BY-SA ve BY-NC-SA), lisanslı çalışmanın uyarlamaları paylaşılıyorsa, bunların aynı veya uyumlu bir lisans altında sunulmasını gerektirir. AynıLisanslaPaylaş amaçları kapsamında uyumlu lisansların kısa bir listesi bulunmaktadır. Bu kısa liste, aynı lisansın sonraki sürümlerini (örneğin, BY-SA 4.0, BY-SA 3.0 ile uyumludur) ve Creative Commons tarafından uyumlu olarak belirlenmiş birkaç CC olmayan lisansı (örneğin, Free Art License) içerir. Bununla ilgili daha fazla bilgiyi buradan okuyabilirsiniz, ancak unutulmaması gereken en önemli şey, AynıLisanslaPaylaş ile uyarlamanızı paylaşıyorsanız, bunu aynı veya uyumlu bir lisansı kullanarak yapmanız gerektiğidir.
Kamu malı
CC lisans ailesine ek olarak Creative Commons, "hakları saklı değildir" yaklaşımını benimsemek ve telif hakkından tamamen feragat etmek isteyen içerik oluşturucular için bir seçeneğe de sahiptir. Bu, CC0, kamu malı tahsis aracıdır.
CC lisansları gibi CC0 (okunuşu “CC sıfır”) da üç katmanlı tasarıma sahiptir: yasal kod, özet lisans, üst veri.
CC0 yasal kodu ayrıca üç yönlü bir yasal yaklaşım kullanır. Bazı ülkeler yaratıcıların feragatname veya terk belgesi tanzim ederek eserlerini kamu malına dönüştürmesine izin vermemektedir, bu nedenle CC0’da dünyadaki herkese eseri kayıtsız şartsız kullanma hakkı veren bir “geri çekilme” lisansı bulunmaktadır. Geri çekilme lisansı, feragat herhangi bir nedenle başarısız olduğunda devreye girer. Ve son olarak, hem feragat hem de "geri çekilme" lisansının uygulanabilir olmadığı nadir durumlarda, CC, CC0 uygulayan kişinin beyanlarına müdahale edecek şekilde yeniden kullanıcılara karşı telif hakkı talebinde bulunmayacağına dair bir söz (eserdeki tüm hakları teslim etme niyeti) içerir.
Lisanslar gibi, CC0 da bir telif hakkı aracıdır, ancak aynı zamanda CC lisanslarının kapsamına girenler haricinde rekabet etmeme yasaları (non competition laws) gibi birkaç ek hakkı da kapsar. Yeniden kullanım açısından bakıldığında, ticari marka ve patent hakları gibi ayrı ayrı izne tabi tutulması gereken başka haklar ve tanıtım veya gizlilik hakları gibi eserdeki üçüncü şahıs hakları olabilir.
Son notlar
Creative Commons yasal araçları, karmaşık yasalara standart bir çözüm sunmak için ve hukukçu olmayan kişilerin kullanmasını ve uygulamasını olabildiğince kolaylaştırmak için tasarlanmıştır. Bu bölümdeki temel yasal ilkeleri anlamak, CC lisanslarını ve kamu malı araçlarını daha etkili bir şekilde kullanmanıza yardımcı olacaktır.
Last updated
Was this helpful?
