4.2 CC lisansı uygulandıktan sonra dikkate alınacak konular
Eserinizi CC ile lisanslamanız, çalışmanızın özgürce yeniden kullanıma ve yeniden düzenlemeye hazır olması için tek başına yeterli değildir.
Öğrenim çıktıları
Bu bölümü tamamladığınızda;
CC’nin lisans koşullarında değişikliği neden tavsiye etmediğini,
Ücretli erişimin CC lisanslı içerikleri nasıl etkilediğini,
İçeriğin teknik formatının neden önemli olduğunu ve
CC lisansı kullanan kişinin, o lisansın koşullarında değişiklik yapmak isterse ne olacağını tanımlayabileceksiniz.
Neden önemli?
Creative Commons lisanslarının en önemli özelliklerinden biri standartlaşmış olmalarıdır. Bu sayede herkesin lisansların nasıl işlediğini ve kullanıcıların lisansların gereklerini yerine getirmek için ne yapmaları gerektiğini anlamaları kolaylaşmaktadır.
Ancak CC lisansları, uygulandıkları eserlerin tabi olduğu yegane koşullar olmayabilir. CC lisanslı eserler genelde kendi hizmet koşullarını uygulayan web sitelerinin içindedir. Bazen, eserler kullanması veya uyarlaması zor formatlarda olabilir. Basılı eserler genelde ücret karşılığı satılmaktadır.
Sizin için neden önemli?
Hiç CC lisanslı olan fakat kopyalaması ve paylaşması zor bir çalışma ile karşılaştınız mı? Yeniden kullanmanı zorlaştıran koşul neydi? Söz konusu koşul teknik formatla mı ilgiliydi, esere erişim kısıtlaması mı vardı, yoksa başka bir koşul muydu?
Temel bilgiler
Creative Commons lisansları standartlaşmış lisanslardır, yani aynı tür CC lisansına tabi olan tüm eserler için aynı koşullar geçerlidir. Bu durum lisans tasarımının başlıca özelliklerinden biridir ve herkesin CC lisanslı eserleri birleştirip, yeniden düzenlemesine yani karıştırmasına (remix) sağlamaktadır. Lisansların kolay anlaşılır olmasını da sağlamaktadır.
Ancak lisansları kullanan kişilerin ve kuruluşların gereksinimleri ve istekleri çeşitlenmektedir. Bazen yaratıcılar, CC lisanslarının içerdiği standart koşullardan biraz farklı koşullar isteyebilir.
Yaratıcılara açık telif hakkı lisanslarına özel koşullar eklemelerini kesinlikle tavsiye etmiyoruz. Çünkü bu tür özel koşullar karmaşaya yol açmaktadır, kullanıcıların lisansın özelleştirilmiş koşullarını öğrenmek için zaman ayırması gerekmektedir ve bu standartlaştırmanın faydalarını ortadan kaldırmaktadır. Eğer bir CC lisansının koşullarından birini değiştirirseniz, onu Creative Commons lisansı ile adlandırmazsınız ya da CC ticari markalarını kullanamazsınız. Bu kural, CC lisanslı eserinizin başkaları tarafından kullanılmasına İnternet sitesi hizmet koşuları gibi ayrı anlaşmalar uyarınca kısıtlar getirmeniz halinde de geçerlidir. Örnek olarak İnternet sitenizin hizmet koşulları, CC lisanslı eserinizi -eğer lisansın koşulları buna izin veriyorsa- kullanıcıların kopyalamasını yasaklayamaz. Fakat CC lisanslı eserinizin kullanılmasına ilişkin daha özgür koşullar ekleyebilir ve hala CC lisansı olarak adlandırabilirsiniz. Örneğin, size atıf verilmesi koşulundan i feragat edebilirsiniz.
Creative Commons bu kuralları belirten ayrıntılı bir yasal politika yayınlamıştır. Fakat bu kuralları uygulamanın en iyi yolu kendinize şu soruyu sormaktır: Başkalarının CC lisanslı eserinizi kullanmasını kolaylaştırmak mı yoksa zorlaştırmak mı istiyorsunuz? Eğer zorlaştırmak istiyorsanız, bu genelde yasaklar anlamına gelir ve bu durumda eserinizden Creative Commons ibaresini silmeniz gerekir.
Yukarıda belirtilenlerin tümü, CC lisanslı eserlerin yaratıcıları yani hak sahipleri için geçerlidir. Hak sahibinin CC lisanslı eseri için belirlediği yasal koşullar, kullanıcılar tarafından değiştirilemez.
CC lisanslı eserler için ücretlendirme
Bu bölümün birinci başlığı, CC lisanslı eserlerin yasal koşullarının değiştirilmesine bu amaçla lisans koşullarında değişiklik yapılmasına veya ayrı bir anlaşma tanzim edilmesine ilişkin kuralları içermektedir.
Peki CC lisanslı bir eseri satmak isterseniz ne yapmanız gerekir?
Eserin yaratıcısı iseniz satabilirsiniz. CC lisanslı bir eserden para kazanmanın en yaygın yolu, o eserin (örneğin bir ders kitabının) kâğıda basılı kopyalarını satmak ve dijital kopyalarının ücretsiz indirilmesine izin vermektir. Örnek olarak Cards Against Humanity adlı kart oyunu Creative Commons BY-NC-SA 2.0 lisanslıdır. Bu oyunun kartları ücretsiz olarak indirilebilir, fakat basılı kartları satılmaktadır.
CC lisanslı bir eserin dijital kopyalarına erişim için ücret almak zor bir işlemdir. Yasal açıdan serbesttir, fakat bir müşteri ücret ödeyip eseri indirdikten sonra ilgili CC lisansının koşullarına uygun olarak eseri başkalarına ücretsiz dağıtabilir.
Başka bir kişiye ait bir CC lisanslı eserin basılı veya dijital kopyasına erişmek isteyenlerden ücret almak için o eseri kapsayan CC lisansını dikkatle okumak gerekir. Eğer CC lisansında gayri ticari (NonCommercial-NC) koşulu varsa o esere erişmek isteyenlerden ücret alamazsınız.
Eserinizi erişilebilir hale getirmek
Formatlar: Eserinize için CC lisansı uygulamak başkalarının onu yeniden kullanmasını ve düzenlemesini (remix) kolaylaştırmayabilir. İçeriğinizin teknik formatı (PDF, mp3) nedir? Eserinizi indirmek mümkün mü? Lisans izin verse bile eserinizde değişiklik yapmak veya karıştırmak (remix) mümkün mü? Pek çok yaratıcı, eserlerinin son haline ek olarak değişiklik yapılabilir kaynak dosyasını da sunmaktadır, böylece eseri kendi amaçları için kullanmak isteyenlerin işini kolaylaştırmaktadır. Örnek olarak basılı kitaba veya dijital ortamda kitaba ek olarak eserin “kes-yapıştır” işlemine izin veren dosyasını da sunabilirsiniz, böylece başkaları eserinizin bazı bölümlerini kendi eserlerine ekleyebilirler.
DRM: Dijital Haklar Yönetimi (Digital Rigthts Management-DRM), örneğin kopyalamaya karşı koruma teknolojisi uygulayan bir dağıtım platformu kullanırsanız, kullanıcıların eserinizin CC lisansında verilen izinleri kullanmasını istemeden de olsa çok zorlaştırırsınız. CC lisanslı eserlerinizi DRM kullanan bir platforma yüklemek zorunda iseniz, aynı içeriği DRM kullanmayan sitelere de yüklemeyi göz önünde bulundurun.
Not: CC lisansları, başka bir kişiye ait CC lisanslı esere, o kişiden izin almadan DRM uygulamansını yasaklar.
CC lisansını sonradan değiştirmek isterseniz ne olur?
Bazı yaratıcılar bir eser için CC lisansı verdikten bir süre sonra lisansın koşullarında değişiklik yapmak istemektedir. Orijinal lisans iptal edilemez, fakat eser sahibi çalışması için başka bir lisans kullanmakta özgürdür. Benzer şekilde, eser sahibi çalışmasının çevrimiçi kopyasını koyduğu siteden kaldırabilir.
Bu durumda esere orijinal lisansına uygun şekilde erişen kullanıcılar, telif hakkı sona erinceye kadar eseri orijinal lisansın koşullarına uygun şekilde kullanabilir. Buna karşılık, kullanıcılar eser sahibinin yaptığı değişikliğe isteğine saygı çerçevesinde yeni koşulları yerine getirmeyi de kabul edebilir.
CC lisanslı çalışmanız istemediğiniz bir şekilde kullanılırsa ne olur?
Kullanıcılar lisans koşullarını yerine getirdiği sürece yazarlar/lisansı uygulayanlar kullanıcıların eserlerini nasıl kullandıklarına karışamazlar. Öte yandan tüm CC lisansları, lisans sahibinin eserleri ile ilişkilendirilmek istemediği veya eserlerinin kullanılış şeklini onaylamadığı zamanlarda kullanılabilecek çeşitli mekanizmalar sağlamaktadır.
Birincisi, tüm CC lisansları kapsamındaki eser sahibine atıf yapma koşulu, bu eserin belirli bir kullanımını onayladığı veya desteklediği şeklinde algılanamaz.
İkincisi, lisansı uygulayan eser sahipleri, isterlerse isimlerinin eser sahibi olarak belirtilmesi yani atıf koşulundan feragat edebilir.
Üçüncüsü, eser sahibi, çalışmasının değiştirilme veya kullanılma şeklinden rahatsız olursa CC lisansı uyarınca kullanıcıdan atıf bilgisini eserden kaldırmasını talep edebilir (3.0 ve önceki lisans sürümlerinde bu hak sadece uyarlamalar ve koleksiyonlar için kullanılabilirdi; 4.0 sürümünde ise eserin değiştirilmemiş hali için de kullanılabilir).
Son olarak, lisanslı bir eserde değişiklik yapan kişiler, eserin orijinalinde değişiklik yaptığını belirtmek zorundadır. Böylece eserin orijinalinde yapılan değişiklikler -lisans sahibi onaylasın veya onaylamasın- orijinal eserin sahibine atfedilemez.
Ayrıca unutmayın ki:
Commons’ paylaşım dünyası doğru şeyi yapmaya çalışan iyi niyetli kişilerle doludur, bu nedenle açık lisanslı eserlerin kötüye kullanıldığına ender olarak rastlanmaktadır. CC lisansı kullanmak, iyi niyetli ve sorumluluk sahibi kişilere eserinizi kullanma ve üzerine başka eser inşa etme özgürlüğü vermektedir.
Telif hakkı ve/veya açık telif hakkı lisansları telif hakkını umursamayan ‘kötü’ niyetli kişilerin, eserinizi ‘kötü’ amaçlı kullanmasını engelleyemez.
Adli davalar: Açık eğitim
Lisanslarımızın ilk defa yayınlanmasından bu yana geçen yaklaşık 20 yıl içinde CC lisanslarının yorumlanması konulu çok az dava açıldı, özellikle de İnternette yaklaşık 1,6 milyar CC lisanslı eser bulunduğu dikkate alınırsa dava sayısı çok düşüktür. CC lisansları davalarda inanılmaz iyi sonuçlar elde etti ve özel görüşmeler yoluyla hazırlanan özel lisanslara taraf olan kişiler arasında açılan davalara kıyasla ihtilaf sayısı çok azdır.[1]
2017-2018 döneminde CC lisansları konulu üç önemli dava açıldı. Great Minds ile FedEx arasındaki dava, Great Minds ile Office Depot arasındaki dava ve Philpot ile Media Research Center arasındaki dava. Bu üç davada da mahkemeler CC lisanslarının geçerli ve uygulanabilir olduğuna karar verdi ve içeriklerin halkla paylaşılmasında oynadıkları rolü onayladı.
Great Minds ile FedEx Office arasındaki dava ve Great Minds ile Office Depot arasındaki dava . Bu iki dava, ders müfredatı hazırlayan Great Minds şirketi tarafından açıldı. Great Minds, New York eyaleti hükümetinden aldığı fonla okullar için Açık Eğitim Kaynakları (AEK) hazırlıyordu ve bunları CC BY-NC-SA 4.0 lisansıyla ile lisanslıyordu. Çok sayıda okul yönetimi, FedEx ve/veya Office Depot firmalarından söz konusu AEK kaynaklarını kendi sınıflarında kullanmak üzere basmalarını istedi.
Great Minds, okul yönetimlerinin iş verdiği bu ticari kopyalama firmalarına karşı, gayri ticari (NC) lisanslanmış açık eğitim kaynaklarını (AEK) çoğalttıkları için dava açtı.
Great Minds şirketi her iki davada da, okulların CC BY-NC-SA 4.0 lisansıyla dağıtılan ders kaynaklarını yüklenicilere (yani FedEx ve Office Depot zincirine bağlı baskı merkezlerine) bastırtmaya izinleri olmadığını, çünkü baskı merkezlerinin bu işten para kazandıklarını öne sürdü. Great Minds firmasının teorisine; yükleniciler CC lisanslı eserleri çoğaltırken CC lisansını yerine getirmeliydi.
Great Minds şirketi, içerik gayri ticari lisansla lisanslandığı için, FedEx’in ve Office Depot’un içeriği çoğaltarak para kazanmasının lisansı ihlal ettiğini iddia etti. Buradaki önemli nokta; Great Minds, okul yönetimlerinin çoğaltılmış kaynakları kullanmasının lisanstaki gayri ticari koşulunu ihlal ettiğini ileri sürmedi.
Her iki davada da asıl soru, lisanslı eseri kullananın (eseri ticari amaçla kullanmayan okul yönetimleri) eserleri çoğaltma işini bir yükleniciye vermesinin ve yüklenicinin bu işten kâr elde etmesinin yasal açıdan mümkün olup olmadığıydı.
Her iki davada da bölge mahkemeleri, baskı merkezlerinin telif hakkını ya da CC lisansını ihlal etmediğine karar verdi. New York 2. Bölge Mahkemesinin verdiği karar temyiz edildi, sonuçta ABD Yüksek Mahkemesi baskı merkezlerinin (FedEx) ders kitaplarını CC BY-NC-SA lisansı uyarınca kullanan okul yönetimlerinin isteği üzerine çoğaltabileceğine karar verdi. Diğer davada California Merkez Mahkemesi de Office Depot’un ders kitaplarını çoğaltabileceğine karar verdi. Great Minds’ın bu kararı da temyize götürmesi sonucunda California 9. Yüksek Mahkemesi, 2019 Kasım ayında tarafların sözlü beyanlarını dinledi. CC bu davaya iştirak etti (davanın özeti için buraya tıklayın). Creative Commons’un avukatının sözlü beyanını da içeren beyanlar için buraya tıklayın.
Philpot ile Media Research Center Inc arasındaki dava Üçüncü davada profesyonel fotoğrafçı Larry Philpot, bir Creative Commons lisansı kapsamında Wikimedia Commons sitesinde paylaştığı iki fotoğrafın Media Research Center (MRC) şirketi tarafından yayınlandığını fakat isminin belirtilmediğini yani atıf yapılmadığını öne sürdü.
Keşif yapıldıktan (yani ilgili kanıtlar resmen toplandıktan) sonra MRC mahkemeye ifade vererek, fotoğrafları haber ve yorum amacıyla kullandığını, bu tür kullanımların ABD telif hakkı yasasına göre adil kullanım sayıldığını ve bu nedenle Philpot’a ait telif hakkını ihlal etmediğini öne sürdü.
Doğu Virginia Bölge Mahkemesi dava sonucunda verdiği kararda MRC’nin söz konusu iki fotoğrafı kullanmasının ABD telif hakkı yasasına göre adil kullanım sayıldığına karar verdi. Mahkeme kararında adil kullanım olduğu için CC lisansı uyarınca fotoğrafların sahibine atıl yapılmasının gerekmediği sonucuna vardı.
Adil kullanım halinde CC lisansında yer alan koşulların yerine getirilmesi gerekmez. Bu tüm CC lisanslarının başlıca koşullarından biridir. CC lisansları sadece telif hakkı yasası uyarınca gereken izinleri vermektedir.
Bu davalar hakkında ek bilgi için lütfen CC yasal veri tabanına ve ek kaynaklar bölümüne bakın.
Son notlar
Creative Commons lisansı ile eserinizi paylaşmanız cömertçe bir harekettir, fakat başkalarının eserinizi kullanmasını ve yeniden düzenleme (remix) yapmasını kolaylaştırmaya yetmez. Paylaştığınız esere erişen kişilerin açısından düşünün. Eserinizi kolayca indirmeleri, kullanmaları ve/veya değişiklik yapmaları mümkün mü? CC lisansının izin verdiği kullanımları zorlaştıran yasal veya teknik engeller var mı?
Dipnotlar
[1] Creative Commons’ın sorumlu bir lisans yöneticisi olarak görevlerinden biri, lisansları hakkında rehberlik etmek ve eğitim vermektir. Creative Commons ihtilaflarda veya davalarda daima lisanslar ve onların yorumlanması hakkında görüş bildirmektedir ancak asla davacı ya da davalı lehine veya aleyhine görüş bildirmemektedir. Creative Commons’ın görüş bildirdiği davalar hakkında ayrıntılı bir analiz, Bölüm 3.4’te verilmiştir. Creative Commons dünya genelinde mahkeme kararlarını ve içtihat kararlarını içeren veri tabanını wiki sayfasında tutmaktadır.
Last updated
