4.4 CC lisanslı eserleri remikslemek
CC lisanslı eserleri birleştirmek ve uyarlamak karmaşık olabilir. Gereken bilgiler bu bölümde verilmiştir.
Öğrenim çıktıları
Bu bölümü tamamladığınızda;
Uyarlama yapmanın ne anlama geldiğini tanımlayabilecek,
AynıLisanslaPaylaş (ShareAlike) maddesinin kapsamını açıklayabilecek,
Türetilemez (NoDerivatives) maddesinin kapsamını açıklayabilecek,
Lisans uyumluluğunun anlamını bilecek ve lisansların uyumlu olup olmadığını belirleyebileceksiniz.
Neden önemli?
Creative Commons lisanslarının en büyük özelliği, yeni eserler yaratmak için kullanabileceğiniz içerik havuzunu büyütmesidir. Bu potansiyelden faydalanmak için, CC lisanslı eserleri ne zaman ve nasıl kullanabileceğinizi ve uyarlayabileceğinizi bilmeniz gerekir. Bunun için ilgili CC lisanslarının koşullarına dikkat etmeniz ve uyarlama kavramının telif hakkı açısından anlamını bilmeniz gerekir.
Sizin için neden önemli?
Başkasının yarattığı CC lisanslı bir çalışmayı, kendi yarattığınız bir eserde nasıl kullanabileceğinizi hiç merak ettiniz mi? Kullanmak istediğiniz bir eser bulduğunuz fakat bunu kendi eserinizde kullanmak için AynıLisanslaPaylaş (ShareAlike) lisansını uygulamanız gerekip gerekmediğini bilemediğiniz oldu mu?
Temel bilgiler
CC lisanslı bir eseri kopyalamak ve paylaşmak basit bir iştir. Yaratıcıya atıf vermeniz ve eserin CC lisansında Gayri Ticari (NonCommercial-NC) varsa ticari amaçla kullanmamanız yeterlidir.
Peki CC lisanslı bir eserde değişiklik yaparsanız veya yarattığınız yeni bir esere eklerseniz ne olur? Birincisi, başka bir kişiye ait CC lisanslı eser, telif hakkı istisnası veya sınırlaması (örneğin adil kullanım veya adil muamele) kapsamına giriyorsa, CC lisansı uyarınca yükümlülüğünüz yok demektir. Eser bu kapsamda değilse, CC lisansının verdiği eseri uyarlama iznine uymanız gerekir. Bu durumda yanıtlanması gereken soru, yaptığınız işin uyarlama olup olmadığıdır.
Uyarlama (veya dünyanın bazı bölgelerindeki adı ile, türetilmiş eser), telif hakkı yasasında tanımlanan bir kavramdır.[1] Telif haklı bir eserden yola çıkarak yaratılan ve telif hakkı ile korunacak kadar özgün olan yeni bir eser anlamına gelmektedir. Bir eserin uyarlama olup olmadığını saptamak bazen zordur, ancak bazı açıkça belirtilmiş sınırlar bulunmaktadır. CC sitesinde yer alan ve uyarlama terimini açıklayan yazıyı okumak için buraya tıklayın. Uyarlama örnekleri arasında bir romana dayalı film çekmek veya bir kitabı başka bir dile çevirmek bulunmaktadır.
Unutmayın ki bir eserde yapılabilecek her değişiklik uyarlama olmaz, örneğin gramer hatalarının düzeltilmesi. Uyarlama sayılması için bir başka önemli nokta, yeni eserin orijinal esere dayalı veya ondan türetilmiş olduğudur. Örnek olarak yazdığınız bir makalede şiir tekniğini anlatırken bir şiirden birkaç satır alıntı yaparsanız makaleniz uyarlama sayılmaz. Çünkü makaleniz o şiirden türetilmiş veya o şiire dayalı bir eser değildir. Öte yandan bir şiirin satırlarının yerlerini değiştirirseniz ve yeni satırlar eklerseniz sonuçta ortaya çıkan çalışma uyarlama sayılır.
Dikkate alınacak bazı kullanım türleri (bunların bazılarını önceki bölümlerde öğrenmiştiniz!):
Bir eserin bazı bölümlerini alıntı yapmak. Bu konuda sık sorulan sorular için buraya tıklayın.
Bir eseri farklı bir formatta kullanmak. Bu konuda sık sorulan sorular için buraya tıklayın.
Bir eserde değişiklik yapmak. Bu konuda sık sorulan sorular için buraya tıklayın.
Temel ilke: Tüm CC lisanslarının 4.0 sürümleri Gayri Ticari (ND) içeren lisanslar dahil, CC lisanslı eserden uyarlama yapma izni vermektedir. ND lisansları ile diğerleri arasındaki fark; ND lisanslı bir eserden uyarlama yapılırsa o uyarlama başkalarıyla paylaşılamaz. Örnek olarak, bir kişi başkasının ND lisanslı eserinden uyarlamalar yapabilir. Fakat bu durumda ND, o kişiye yaptığı uyarlamaları başkalarıyla paylaşmasına izin vermez.
Eğer CC lisanslı bir eseri kullanırsanız ve bu kullanım bir uyarlama değilse:
Kullandığınız eser AynıLisanslaPaylaş (ShareAlike) lisanslı olsa bile, kendi eserinize AynıLisanslaPaylaş (ShareAlike) uygulamanız gerekmez;
ND kısıtlaması, ND lisanslı bir eseri kullanmanız için engel değildir; ve
CC lisanslı bir eseri atıf yapmak koşuluyla ve varsa gayri ticari kullanım yasağına riayet etmek koşuluyla kendi eserinize ekleyebilirsiniz.
Eğer CC lisanslı bir eserden uyarlama eser yaratırsanız, o uyarlamayı paylaşmanız yasak veya koşullu olabilir. Şimdi bu konu üzerinde duracağız. Fakat önce koleksiyonlar hakkında bilgi paylaşalım.
Uyarlamalar/ remiks ve koleksiyonları ayırt etmek
Giriş notu: Bir fotoğrafın slayt sunumunda yeniden kullanılması gibi birçok durumda, herhangi bir uyarlamanın oluşturulmadığı açıktır. Bununla birlikte, birden fazla çalışmayı daha büyük bir çalışmada bir araya getirirken karar vermek daha zor olabilir. Uyarlamalar ve koleksiyonlar arasındaki bu ayrım, telif hakkı yasasındaki en karmaşık kavramlardan biridir. Ayrıca yeniden düzenlemeler yetki alanına göre değişir ve belirli bir yetki alanı dahilinde bile, bir yargıcın ikisi arasında kararı öznel olabilir, çünkü güvenilmesi gereken az sayıda kesin kural vardır.
Başkalarının çalışmalarının bir uyarlaması veya remiksinin aksine, koleksiyon terimi ayrı ve bağımsız eserleri bir araya getirmek anlamına gelmektedir. Koleksiyon, uyarlama değildir. Üyelerimizden birinin yaptığı benzetmeye göre uyarlama ile koleksiyon arasındaki fark, karışık meyve suyu ile yemek arasındaki farka benzemektedir.
Uyarlama/remiks, karışık meyve suyu gibi farklı kaynaklardan alınan materyalleri birleştirerek ortaya yeni bir sonuç çıkarmak anlamına gelmektedir.
Atıflar: “CC Smoothie” Nate Angell. CC BY., “Strawberry Smoothie On Glass Jar” dan türetilen çalışma. Element5 (https://www.pexels.com/photo/strawberry-smoothie-on-glass-jar-775032/) kamu malı; çeşitli Creative Commons lisans butonları. Creative Commons (https://creativecommons.org/about/downloads). CC BY.
Uyarlamada/ remiksde, aynı karışık meyve suyunda olduğu gibi hangi eserin nerede bittiği ve hangi eserin nerede başladığı genelde anlaşılmaz. Bu esneklik yeni eserin yaratıcısı için faydalıdır, fakat her durumda uyarlamada kullanılan bölümlerin yaratıcılarına atıf yapılması gerekir.
Bir eğitim uyarlaması örneği olarak, birden çok sayıda açık eğitim materyallerinin bir araya gelerek bir açık ders kitabının bölümünü oluşturması verilebilir. Bu gibi bir durumda okuyucu hangi sayfada hangi materyalin kullanıldığını anlayamaz. Bununla beraber, kitap bölümünün sonundaki dipnotta remiks yapılan kaynakların tümüne atıf verilmelidir.
Koleksiyon, farklı tür yiyecekleri sofrada birlikte sunan yemek gibi farklı eserleri bir araya getirmek anlamına gelmektedir. Örnek olarak farklı yazarlara ait açık lisanslı eserleri bir kitapta toplarsanız koleksiyon olur.
Atıflar: “CC TV Dinner”. Nate Angell. CC BY. ; “tv dinner 1″ den türetilmiş çalışma. adrigu (https://flic.kr/p/6AMLDF). CC BY; çeşitli Creative Commons lisans butonları. Creative Commons (https://creativecommons.org/about/downloads). CC BY.
Bir koleksiyon hazırlarken eklediğiniz her eser için atıf ve ve lisans bilgilerini belirtmeniz gerekir. Böylece koleksiyona erişen herkes, hangi eserin kime ait olduğunu ve her eser için geçerli lisans koşullarını öğrenir. Üçüncü şahıslara ait olan ve yeni eserinize eklediğiniz eserlerin telif hakkı statüsünü gereken şekilde belirtmek için, lisans seçimi hakkında 4.1’de verilen bilgilere bakınız.
Koleksiyona eser eklerken size ait içerik için ayrı bir telif hakkı alabilirsiniz. Fakat böyle bir telif hakkı sadece esere eklediğiniz yeni katkılar için geçerlidir. Katkı terimi koleksiyonlarda çeşitli eserleri seçmeniz ve düzenlemeniz anlamına gelir, o eserlerin kendisi anlamına gelmez. Örnek olarak çeşitli şairlerin şiirlerini bir araya getirerek bir şiir antolojisi hazırlayabilirsiniz, giriş yazısı yazabilirsiniz ve kapak tasarlayabilirsiniz, fakat o antolojiye ilişkin telif hakkınız ve lisansını verebileceğiniz telif hakkınız sadece şiirlerin düzenlemesini, giriş yazısını ve kapağı kapsar, şiirlerin kendisini kapsamaz. Şiirler size ait olmadığı için lisansını veremezsiniz.
CC lisanslı eser veya eserlerin uyarlamasını yaparsanız ne olur?
Genel kurallar
Eğer orijinal eser Türetilemez (ND) lisanslı ise, kendi özel kullanımınız için uyarlama ve değişiklik yapabilirsiniz, fakat -yukarıda belirtildiği gibi- başkalarıyla paylaşamazsınız.
Eğer orijinal eser AynıLisanslaPaylaşım (ShareAlike) lisanslı ise, uyarlama eseriniz için AynıLisanslaPaylaşım koşulu geçerlidir. Uyarlama eseri aynı veya benzer bir lisans ile paylaşmalısınız. Bu konuda daha fazla bilgi aşağıda verilmiştir.
Lisans uyumluluğunu dikkate almanız gerekir. Lisans uyumluluğu terimi, hangi tür lisanslı eserlerin uyarlama yeni bir eser için kullanılabileceğini belirtmek için kullanılır.
Her durumda, uyarlama yaparken özgün eserin yaratıcısına atıf yapmanız gerekir.
Senaryolar
CC lisanslı bir eserden uyarlama yaparken en basit senaryo, tek bir CC lisanslı eseri almak ve uyarlamaktır.
İki veya daha fazla CC lisanslı eseri almanız ve yeni bir eser olarak uyarlamanız daha karmaşık bir senaryodur.
Her iki durumda, uyarlamada sahip olduğunuz telif hakkının lisansını vermek için opsiyonlarınızın ne olduğunu dikkate almanız gerekir; bu tür lisansa Uyarlayıcı Lisansı adı verilir. Unutmayın ki uyarlamada sahip olduğunuz haklar sadece sizin yaptığınız katkılar için geçerlidir. Orijinal eser lisansı, orijinal eserin uyarlamaya dahil edilen bölümlerinin yeniden kullanımını yönetmeye devam eder. Bu konuda aşağıdaki Uyarlayıcı Lisans Grafiği yardımcı olabilir. Bu grafikte sol sütunda tanımlanan lisanslı içeriklerden uyarlama yaparsanız, uyarlamaya eklediğiniz katkılar için üst sırada yeşil renkli kutuda gösterilen lisansı uygulayabilirsiniz. Eğer ilgili kutucuk sarı ise teknik olarak yanlış olmaz ama CC bu lisansı kullanmanızı önermez. Eğer kullanırsanız, uyarlamada farklı koşullara için birden fazla telif hakkı bulunduğunu belirtmeniz gerekir. Böylece sizin uyarlamanızı kullanacak kişiler tüm hak sahiplerinin lisansları uyarınca gereken yükümlülüklerini öğrenebilirler. Koyu gri kutucuklar, Uyarlayıcı Lisansı olarak kullanamayacağınız lisansları göstermektedir.
Uyarlayıcı lisansını seçmek
Eğer özgün eserin lisansında BY veya BY-NC koşulu varsa, uyarlayıcı lisansına en az aynı lisans elementlerini eklemenizi tavsiye ediyoruz. Örnek olarak BY-NC lisanslı bir eserden uyarlama yaparsanız, uyarlayıcı lisansınıza BY-NC koşulunu ekleyin. Eğer BY koşulunu içeren lisanslı bir eserden uyarlama yaparsanız, uyarlayıcı lisansınıza BY veya BY-NC koşulunu ekleyebilirsiniz.
Eğer özgün eserin lisansında BY-SA veya BY-NC-SA koşulu varsa, uyarlayıcı lisansınız orijinal eserin lisansı ile aynı olmalıdır ya da özgün eserin lisansıyla uyumlu bir lisans olmalıdır. Lisans uyumluluğu hakkında ek bilgi aşağıda verilmiştir.
Unutmayın; orijinal eserin lisansı BY-ND veya BY-NC-ND koşulunu içeriyorsa uyarlamanızı başkalarıyla paylaşamazsınız. Bu durumda herhangi bir uyarlayıcı lisansı kullanamazsınız.
Lisans uyumluluğu kavramını anlamak
Lisansların “uyumluluğu”ndan söz edildiğinde, bu pek çok farklı duruma işaret edebilir.
Lisans uyumluluğu türlerinden biri, bir eser için uyarlayıcı lisansı olarak hangi lisansı kullanabileceğiniz sorusunu içerir. Bu konu yukarıda anlatılmıştı. Örnek olarak BY-NC koşulu, BY koşulu ile uyumludur. Yani BY koşulu içeren lisanslı bir eseri uyarlayabilir ve uyarlama eser için BY-NC koşulu içeren lisans verebilirsiniz.
AynıLisanslaPaylaş (SA) lisansları, tanımı gereği çok az tür lisans ile uyumludur. 1.0 sürümünden sonraki tüm SA lisansları, uyarlamanız için aynı lisansın en son sürümünü kullanmanıza izin vermektedir. Örnek olarak BY-SA 2.0 sürümü lisanslı bir eserden uyarlama yaparsanız uyarlamanız için BY-SA 4.0 sürümü lisans verebilirsiniz hatta vermeniz gerekir. Ayrıca SA amaçları için CC uyumlu lisanslar olarak hazırlanmış az sayıda CC harici lisans da bulunmaktadır. Ek bilgi için buraya tıklayın.
Bir başka lisans uyumluluğu türü, birden fazla orijinal eserden yapılan uyarlama (bu bağlamda yaygın olarak “remiks” adı ile anılır) için hangi tür lisansların uyumlu olduğu sorusu ile ilgilidir. Bu durumda aşağıdaki yeniden düzenleme grafiği yardımcı olabilir. Bu grafikte sol sütunda gösterilen eserlerden hangisinden uyarlama yaparsanız üst sağ sırada ona karşılık gelen lisansı uyarlamanız için kullanabilirsiniz. Eğer sıranın sütunla kesiştiği noktada onay işareti varsa bu iki tür lisans kapsamındaki eserlerle remiks yapılabilir. Eğer kesişme noktasında “X” işareti varsa - istisna veya kısıt bulunması dışında- o eserlerle remiks yapılamaz.
Yukarıdaki grafiği kullanarak uyarlamanız için hangi lisansı vereceğinizi belirlerken, birleştirdiğiniz eserlerin iki lisansından hangisi en kısıtlı lisans ise onu seçmenizi tavsiye ederiz. Uyarlayıcı lisansı için bu tek seçeneğiniz olmamakla birlikte, uyarlamanızı başkalarının yeniden kullanımını kolaylaştırmak için en iyi yöntemdir.
Son notlar
Bir eseri telif hakkına uygun şekilde remikslemek zor bir iş olabilir. Bu bölümde söz konusu bir durumda ne yapmanız gerektiği konusunda bilgi edindiğinizi ümit ediyoruz. En önemli soru, telif hakkı alınabilir bir uyarlama yapıp yapmadığınızdır. Bu soruyu yanıtlarsanız eserinize hangi CC lisanslı eserleri ekleyebileceğinizi belirleyebilirsiniz.
Dipnotlar
[1] “Uyarlama” ve “uyarlama eser” terimleri hakkında bilgi ve bu terimlerin CC lisanslarında nasıl kullanıldığı, 2. bölümde açıklanmıştı. Tekrar okumak için buraya tıklayın.
Last updated
