1.3 Creative Commons ve açık GKAM

Creative Commons ve "Açık GKAM" arasındaki ilişki nedir? Paylaşılan misyonu keşfedip ve daha büyük açık hareketle işbirliği içinde çalışmanın avantajlarına bir göz atalım.

Öğrenim çıktıları

Bu bölümü tamamladığınızda;

• Bir içeriği İnternet üzerinden kullanılabilir hale getirmenin önemini kavrayacak,

• Açık GKAM hareketinin büyümesine yardımcı olan bazı önemli gelişmeleri keşfedeceksiniz.

Neden önemli?

Artık Creative Commons hakkında bilgi sahibi olduğunuza göre, şimdi Creative Commons ile galeriler, kütüphaneler, arşivler ve müzeler (GKAM'lar) arasındaki bağlantıyı keşfedelim. Creative Commons ve GKAM'lar birlikte nasıl çalışır?

Daha fazla GKAM, giderek artan çevrimiçi kullanıcılara uyum sağladıkça, Creative Commons yasal araçları, uzmanlığı ve topluluk desteği arıyorlar. Kültürel miras kurumları Creative Commons ile ortak bir hedefi paylaşıyor: bilgi ve kültürü küresel olarak erişilebilir kılmak. Son yıllarda, Smithsonian gibi öncü gelen kurumlar, CC yasal araçlarının kullanımına liderlik ederek Açık GLAM hareketi için iyi uygulama pratiklerinin geliştirilmesine yardımcı oldular.

Sizin için neden önemli?

“Açık GKAM” hakkında akla gelen ilk şey nedir? Creative Commons, GKAM'ların koleksiyonlarını yayınlamalarına yardımcı olmak için nasıl bir rol oynamalı?

Açık GKAM topluluğuna katılmak ile ilgileniyor musunuz? Siz veya kurumunuz nasıl dahil olabilirsiniz?

Temel bilgiler

GKAM'lar dünyadaki bilgi ve kültüre katkı veren temel kurumlardır. GKAM içerikleri bugün CC lisanslı veya kamu malı olan yaklaşık 2 milyar eserin önemli bir kısmını oluşturmaktadır.

Bu bölümde, 1) GKAM'ların kaynaklara erişimi açmayı düşünürken karşılaştığı bazı zorlukları ve faydalarını ve 2) bazı kurumların Açık GKAM çalışmalarına nasıl öncülük ettiğinin kısa bir tarihçesini inceleyeceğiz.

Kültür kurumları, online miras ve İnternet

İlk olarak şu soruyla başlayalım: Neden "GKAM" hakkında bir bütün olarak konuşuyoruz? Bu farklı kurumlar arasında var olan ilişki nedir? Genel olarak, "GKAM" hakkında konuştuğumuzda, kültürel veya dokümanter mirasla ilgilenen kurumlar veya topluluklardan söz ediyoruz. Bu kurumların her biri, çalışmalarının bir noktasında telif hakkıyla ilgili sorularla karşı karşıya kalıyor. Ve bu kurumların koleksiyonları sanatsal değerden ziyade belgesel değere (örneğin arşivler) sahip olsa bile, bu kayıtlar birisi tarafından yaratıldı. İçerik yaratıcı, bu kayıtların (veya "eserlerin") telif hakkına sahip olabilir. Eserler sayısallaştırıldığında, kurumlar telif hakkı statülerini netleştirir.

Önce açık hareket misyonunun bu kurumların misyonlarıyla nasıl örtüştüğünü inceleyelim. Arşiv işlevleri nedeni ile insanlık hafızasının önemli bölümü kültürel miras kurumlarına emanet edilmiştir. Bu mirası taşımak zorlu bir görev. GKAM'lar aynı zamanda güncel içerik yaratıcıları ile ve geçmiş içerik yaratıcıları arasında önemli bir köprü görevi görür: Yeni sanatçılara, yazarlara ve araştırmacılara yeni eserler yaratmaları için ilham veren bilgi ve çalışmaları korurlar.

Bununla birlikte, GLAM'larda bulunan eserlerin büyük çoğunluğu hala analog formattadır ve kurumlar kaynak-yoğun sayısallaştırma çalışmaları yapmadıkça ve bu sayısallaştırılmış çalışmalara halkın erişimini sağlamadıkça çoğu kullanıcı tarafından erişilemez. Bu büyük miktardaki içeriği dünya çapında halkın erişimine sunmak, GKAM'ların misyonu ve sorumlulukları ile örtüşmektedir. Çoğu kültürel miras kurumunun misyonunun odak noktası, sahip oldukları eserlere araştırmacıların, eğitimcilerin ve halkın erişimini sağlamak, bunları korumak ve bu kurumlar tarafından kültürel miras niteliğinde yaratılan bilgiye erişim sağlamaktır. Ancak sayısallaştırılmış çalışmalar erişime açmak, kurumlar için önemli zorluklar da yaratır: açık erişim programları nasıl sürdürülecek? Kurumlar telif hakkı konusunda nelere dikkat etmelidir? Bu önemli haklar nasıl işlenecek ve yönetilecek? Dijital objeleri satış haklarından elde edilen lisans gelirleri nasıl yönetilir? Ve birisi bir eseri kurumun uygunsuz bulacağı şekilde kullanırsa ne olur? Telif hakları veya diğer yeniden kullanım koşulları halka nasıl iletilir?

Bunlar önemli olsa da, büyük resme bakmak önemlidir. Çoğu kültürel miras kurumu bilgiyi erişilebilir kılmak ister; hikayeleri paylaşmak; başkalarına ilham vermek; kitlelerle iletişimde olmak; bilgiyi gelecek nesiller için korumak; bilgi ve kültürü yaymak ister. Bu vizyonu gerçekleştirmek için internetten daha iyi başka hangi ortam olabilir?

GKAM'lar dünyada her yerde ve koleksiyonları yönetmek konusunda erdemli bir kamusal misyona sahiptirler. GKAM'lar çevrimiçi ortamda kâr etmektense, koleksiyonlarını daha geniş kitlelerle paylaşmak için daha motive olabilirler. Böyle durumlarda GKAM'lar, kamu malı içeriği erişilebilir hale getirerek ve dijital ortamda aynı hedef için çalışan diğer aktörlerle ortaklık ederek kültürel temsiliyetin çeşitliliğini artırmak için daha büyük bir fırsata erişmiş olur. Tabii bu da başka bir soruyu akla getiriyor: GKAM’lar bu işi nasıl sürdürecek? Diğer güçlü ticari oyuncularla rekabet etmek zorunda kalırlarsa, savunuculuğunu yaptıkları bu işlere nasıl daha fazla görünürlük kazandırabilirler? Açık pratikler bu soruların bazılarını yanıtlamaya yardımcı olabilir.

Açık pratikleri benimsemek ve çalışmaları yayınlamak, GKAM'ların misyonları doğrultusunda etkin şekilde çalışmalarına ve 21. yüzyıl kullanıcılarının ilgisini artırmasına yardımcı olur. Bu da GKAM'ların çalışmalarının daha fazla tanınmasını, yeni kitlelere ulaşmasını, diğer yararların yanı sıra koleksiyonlarının yenilikçi yöntemlerle kullanılmasını sağlar. Yönettikleri kültürel varlıkları sorumlu bir şekilde paylaşmayı amaçlayan birçok GKAM, Creative Commons ve onun yasal araçlarının, özellikle RightsStatements gibi diğer araçlarla birlikte kullanıldığında bu hedefe ulaşmak için iyi bir çözüm sağladığını görmektedir. Bu araçlar, GKAM'ların kullanıcılara bir çalışmanın telif hakkı statüsünü, onu kullanıp kullanamayacaklarını ve nasıl kullanacaklarını bildirmelerini kolaylaştırmaktadır.

GKAM'ların kendi kültürlerinde sahip oldukları güvenilir pozisyonlar, daha adil, çeşitli ve gerçek anlamda çevrimiçi küresel müşterekler (commons) oluşturmak için eşsiz bir fırsat sunar. Buna karşılık, özgür ve açık dijital miras ve açık araçların kullanılması eğlence, eğitim ve bilimsel içeriğin önemli ölçüde iyileştirilmesine yardımcı olabilir.

Bölüm 1.1'de, mevcut telif hakkı yasaları ile İnternetin sağladığı paylaşım olanakları arasındaki bağlantıyı açıkladık. Bu bağlantı, GKAM'ların içeriklerini çevrimiçi kullanıcılara açması için var. Çoğu zaman dijitalleştirme projeleri telif hakkı kısıtlamalarıyla sınırlıdır. Dolayısıyla telif hakkı ve kamusal alan, lisanslar ve kamu malı araçları, herhangi bir kültürel miras dijital projesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Telif hakkı sorularını ve ilgili konuları günlük dijital iş akışlarına entegre etmek önemlidir.

Creative Commons, lisanslar ve kamu malı araçlarının yanı sıra telif hakkı uzmanlığı da sağlayarak bu hedeflere ulaşılmasına yardımcı olabilir ve bilgi ve kültürü ortaklığını güçlendirebilir.

Açık GKAM'ın zorlukları ve fırsatlarını Bölüm 7'te ayrıntıları ile işleyeceğiz.

Açık GKAM: Nedir?

Açık GKAM, kamu malı eserleri artırmak, kültürel ortaklıkları büyütmek, kültürel mirası telif hakkı kısıtlamaları olmaksızın çevrimiçi olarak erişilebilir kılmak ve başkalarının kültürel mirasa açık erişim politikaları uygulamasına yardımcı olmak için birlikte çalışan, kültürel mirasla uğraşan serbest bir kurumlar ve kişiler ağıdır.

Açık GKAM, "açık" hareketlerin bazı kavram ve değerlerini "GKAM" sektörüne taşır. .

"AçıkGKAM", daha geniş Açık GKAM hareketi içindeki işbirliğine dayalı bir girişimi ifade eder. AçıkGKAM, Açık Bilgi Vakfı'nın (Open Knowledge Foundation) DM2E'nin ("Europeana'ya Sayısallaştırılmış El Yazmaları") bir parçası olarak Avrupa Komisyonu'ndan aldığı bir hibe ile 2010 yılı civarında başladı. Başlangıcından bu yana, Creative Commons ve Wikimedia Foundation gibi çeşitli kuruluşlar ve ağlar ve bunların bağlı kuruluşları çalışmanın parçası oldu.

2018'de Creative Commons, Wikimedia Foundation ve Open Knowledge üyeleri girişimi yeniden canlandırdı. Ancak bir iletişim ve ağ olarak, "Açk GKAM" tek bir kuruluşa ait değildir; bireyler, profesyoneller ve savunucular farklı yollar ve topluluklar aracılığı ile bu girişime katılabilirler.

Bölüm 7'te detaylandırıldığı gibi, GKAM'da "açık" ın tek bir tanımı bulunmamakla birlikte, "açık", kamu malı eserlerin kamusal alanda tutulması gibi önemli değerlere atıfta bulunur.

Açık GKAM: Tarihçe

2004'te Brooklyn Müzesi, bu Creative Commons röportajında açıkladıkları gibi, dijital kültürel mirası eserlerine bir Creative Commons lisansı ekleyerek öncülük eden ABD'deki (ve muhtemelen dünyadaki) ilk müzeydi. Açık GKAM hareketi o zamandan beri yavaş yavaş büyüdü. 2009'da Avustralya'daki ilk GKAM-Wiki etkinliği, kültürel miras kurumlarını, Wikipedia editörlerini, gönüllüleri ve Creative Commons üyelerini aynı misyonu yerine getirmek için nasıl birlikte çalışılacağı konusunda konuşmak için bir araya getirdi.

GKAM-Wiki etkinliği, "Açık GKAM" hareketinin itici gücünü kısmen açıklayan bir dizi öneri üretti. Kurumlar bazı koleksiyonlarını internete yüklüyordu, ancak dijitalleştirme uygulamaları konusunda anlaşmaya varamamışlardı. Bazı kurumlar, kamu malı eserlerin dijitalleştirilmiş kopyaları üzerinde telif hakkı talep etti veya dijitalleştirilmiş eserlere çok kısıtlayıcı lisanslar uyguladı (ve bazıları hala uyguluyor!). Kurumlar ayrıca veri setleri ve üst verileri çok farklı koşullarla yayınladı. Pek çok kurum, çalışmalarını etkin bir şekilde dijital ortama aktaracak kaynaklardan, zamandan veya bilgiden yoksundu. Yoksun olanlar hala var. "Açık GKAM" tartışmaları için önemli olan, içeriğe erişimi açmak için önerilen pratikler üzerinde anlaşmaktır.

2009'daki GKAM-Wiki etkinliğinden çıkan önerileri okuyun. Ne düşünüyorsunuz? Sizin için anlamlı mı? Öneriler sizin iş ortamınızda takip etmek için uygun mu? Nasıl güncellenebilirler?

Bu etkinlikten kısa bir süre sonra, kültürel miras kuruluşlarının farklı dijital derleyicileri faaliyete geçti. İlki, Avrupa'daki kültürel miras kuruluşlarının dijital derleyicisi olan Europeana idi. Diğer dijital derleyiciler arasında Yeni Zelanda’da Digital NZ, Avustralya’da Trove ve Amerika Birleşik Devletleri’nde Digital Public Library of America’yı sayabiliriz.

Bu derleyici projeler, açık hareketin kilit savunucuları olarak hizmet ediyorlar. Örneğin Europeana, Public Domain charter sözleşmesi gibi belgeler hazırladı. Tüm Avrupa kültür kurumlarına içerik paylaşmak için altyapı sağladılar. Europeana'da içerik yayınlamak için kalite değerlendirmelerinin bir parçası olarak, derleme veritabanına eklenecek koleksiyonlar için açıklık koşulunu uyguladılar.

Kuruluşundan bu yana, Creative Commons, ülke toplulukları ve Global Ağı, CC'nin araçlarını kullanarak dijital koleksiyonlarını çevrimiçi paylaşmak için açık politikalar geliştiren GKAM'larla işbirliği yaptı. Bu işbirliklerinin bazıları, Wikimedia toplulukları ve bağlı kuruluşları, Europeana ve diğerleri ile ortaklık içinde çalıştı. Bu işbirlikleri "Açık GKAM" a hayat veriyor. Bu kısa tarihçede, Açık GKAM etrafındaki bazı önemli gelişmeleri özetledik. Bunlardan bazılarına diğer bölümlerde daha derinlemesine yer verilmektedir.

Açık GKAM'a neden katılmalı?

Kültür mirası kurumlarının on yıldan fazla zamandır koleksiyonlarını herkesin erişime açmaları, bize faydaları hakkında önemli kanıtlar sağlamaktadır. Aşağıda Bölüm 7'de detaylı inceleyeceğimiz faydaların bir özeti bulunmaktadır.

• İyi niyet ve tanınırlık.

• 21. yüzyıl kullanıcılarına uygun misyon ve ilişkilendirme.

• Personel verimliliğini artırma ve daha iyi görev uyumu.

• Wikimedia Commons gibi ortamlarla entegrasyon.

• Koleksiyonların araştırma potansiyelini yükseltmek ve yeni bilgi yaratmak.

• Açık Eğitim Kaynaklarına (OER) dahil edilme.

• Kültürü yeniden kullanmak ve remiks.

Açık GKAM'a nasıl katılırım?

GKAM'ların Açık GKAM hareketine katılabilmesinin birkaç yolu var:

• Kamu malı olarak küçük bir eser koleksiyonu yayınlayarak başlayın!

• Kurumunuzda açık GKAM savunucusu olun; açık erişimi keşfetmenize yardımcı olabileceğini düşündüğünüz diğer meslektaşlarınızla sohbet edin.

• Bu topluluklardan bazılarında size yardım edebilecek meslektaşları arayın, onlardan ipuçları ve fikirler isteyerek başlayın. Akranlar, hiç “Açık Erişim” den az “Açık Erişime” geçmenize yardımcı olabilir.

• Bazı örnek olayları okuyun ve ilham alın!

Ve bireyler, profesyoneller ve savunucular aşağıdaki iletişim kanallarından bazılarına dahil olmak isteyebilirler;

• @Openglam Twitter hesabını takip edebilir (hatta küratörlük yapabilir!) veya #OpenGLAM etiketi ile sohbet edebilirsiniz.

• Kurumlar içinde açık erişim politikalarını harekete geçirebilir veya kültürel mirası ücretsiz lisanslar altında belgeleyebilir ve bu deneyimi paylaşabilirsiniz.

• Güncel bilgi almak için posta listesine üye olabilirsiniz.

• Slack kullanıyorsanız, birkaç topluluğa katılabilirsiniz CC’nin Slack’indeki # open-glam kanalına katılarak #openglam topluluğuna veya "GLAM labs" gibi diğer daha teknik topluluklara da katılabilirsiniz.

Ayrıca, telif hakkı + GKAM tartışmalarının gerçekleştiği bazı önemli email listeleri de var:

• MusIP mail listesi,

• Museum Computer Network’de Fikri Mülkiyet İlgi Grubu,

• ve Europeana Telif Hakkı Topluluğu

Aynı zamanda Wikimedia alandaki önemli bir aktördür. Wikipedia + Kütüphaneler ve Wikidata + GLAM gibi grupları Facebook sayfalarından da takip edebilirsiniz.