1.2 Günümüzde Creative Commons
Creative Commons bir dizi yasal araç, kâr amacı gütmeyen organizasyon, ayrıca küresel bir ağ ve hareket olarak tarihçesinde pek çok yönden gelişti.
Öğrenim çıktıları
Bu bölümü tamamladığınızda;
- Creative Commons’ın bir lisanslar seti, bir hareket ve kâr amacı gütmeyen bir organizasyon oluşu arasındaki ayrımı açıklayabilir,
- CC Küresel Ağı’nın rolünü tanımlayabilir,
- CC’nin kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olarak ana faaliyet alanlarını açıklayabilirsiniz.
Neden önemli?
Creative Commons’ın neden kurulduğunu artık biliyoruz. Peki günümüzde Creative Commons nedir?
CC lisansları günümüzde web ortamında yaygındır ve dünya genelinde yaratıcılar tarafından aklınıza gelebilecek her tür içerik için kullanılmaktadır. CC lisanslarının ötesine uzanan açık hareketi, paylaştığımız ve birlikte çalıştığımız zaman dünyanın daha iyi bir yer olduğu fikrini benimsemiş insanların küresel gücüdür. Creative Commons, CC lisanslarını organize eden, açık hareketin desteklenmesine yardımcı olan ve kâr amacı gütmeyen bir organizasyondur.
Sizin için neden önemli?
Creative Commons’ı düşündüğünüz zaman aklınıza lisanslar mı geliyor? Yoksa telif hakkı reformu isteyen aktivistler mi? Paylaşmak için faydalı bir araç mı? Daireler içinde semboller mi? Başka bir şey mi?
Creative Commons ile yaratıcı, kullanıcı ve/veya savunucusu olarak bir ilişkiniz oldu mu? Olmasını ister misiniz?
Temel bilgiler
Günümüzde CC lisansları ve kamu malı araçları, şarkılardan Youtube videolarına ve bilimsel araştırmalara kadar yaklaşık 1.6 milyar eserde kullanılıyor. Bu lisanslar küresel bir hareketin açıklık, işbirliği ve paylaşılan insan yaratıcılığı etrafında toplanmasını sağladı. Bir zamanlar Stanford Üniversitesi Hukuk Fakültesi bünyesinde yer alan kâr amacı gütmeyen kuruluş, CC’nin, günümüzde dünya genelinde farklı alanlarda çeşitli projeler üzerinde çalışan kadroya sahip.
Şimdi Creative Commons’ın tüm bu yönlerini - lisanslar, hareket ve organizasyon - tek tek ele alacağız.
Creative Commons: Lisanslar
CC yasal araçları, eserlerini telif haklarının “tüm hakları saklıdır” yaklaşımına kıyasla daha esnek koşullarda herkesle paylaşmak isteyen yaratıcılar için alternatiftir. Bu yasal araçlar YouTube, Flickr ve Jamendo gibi içeriği kullanıcıların ürettiği platformlarına entegre edilmiştir ve Wikipedia ve OpenStax gibi kâr amacı gütmeyen açık projeler tarafından kullanılmaktadır. Metropolitan Sanat Müzesi ve Europeana gibi resmi kurumlar ve bireysel yaratıcılar tarafından da kullanılmaktadır. Creative Commons ve telif hakkı konulu bir eser olarak Jonathan “Song-A-Day” Mann’ın müzik eserlerinde neden CC lisansları kullandığını anlattığı “Won’t Lock It Down” adlı şarkısını dinleyebilirsiniz.
Won’t Lock it Down. Jonathan “Song-A-Day” Mann. CC BY.
CC yasal araçları, yaratıcılara eserlerini paylaşmaları için daha çok seçenek sunmanın yanı sıra bilimsel yayıncılık ve eğitim gibi alanlarda amaçlanan önemli politika hedeflerine de hizmet etmektedir. Creative Commons lisanslarının eğitim alanında sunduğu fırsatlar hakkında fikir edinmek için Why Open Education Matters (Açık Eğitim Neden Gerekli) adlı kısa videoyu seyredebilirsiniz.
Why Open Education Matters. David Blake. CC BY.
Bu yasal araçlar, bir bütün olarak öykü kitaplarından çizgi romanlara kadar çeşitli türlerde içerikleri kapsayan ve herkesin ücretsiz kullanabileceği küresel bir dijital ortak varlığın oluşturulmasına yardım etmektedir.
CC lisansları ayrıca telif hakkını ortadan kaldırma işlevi de görebilir. Bu lisanslar, bir değerler topluluğunu ve farklı bir işleyiş tarzını işaret eder.
Bunun bazı kullanıcılar açısından anlamı, ortaklık (commons) ekonomik modeline işaret eder. İktisatçı David Bollier’n tanımıyla “bir ortaklık, bir toplum bir kaynağı kolektif şekilde yönetmeye karar verdiğinde, özellikle de bir kaynağa adil erişim, kullanım ve sürdürülebilirlik amaçladığında ortaya çıkmaktadır.” Wikipedia, CC lisanslı içerik etrafında ortaklık temelli topluluğa iyi bir örnektir.
CC yasal araçları ve simgeleri, bir dizi temel değere bağlılığı da ifade etmektedir. CC lisans butonları paylaşmanın, açıklığın ve insanlar arasında işbirliğinin sembolleri olarak her yerde karşımıza çıkmaktadır. CC logosu ve ikonları halen New York’ta Modern Sanat Müzesinde (The Museum of Modern Art - MoMA) daimi bir koleksiyonun parçasıdır
CC lisansları kullanmak için tek bir motivasyon bulunmamaktadır. CC lisanslamasının temelinde bilginin ve yaratıcılığın pazar değeri yaratacak basit mallar değil, kültürümüzün yapı taşları olduğuna ilişkin düşünce yatmaktadır. Bu lisanslar herkesin bir katkıda bulunabileceği ve paylaşılan kültürün hiç kimseye ait olmadığı inancını yansıtmaktadır. Özünde, paylaşma vaadine inancı ifade etmektedirler.
Creative Commons: Hareket
Creative Commons ve açık lisans çevresinde 2001’den bu yana küresel ölçekte bir grup insan toplandı [1]. Bu grup içinde dünya genelinde telif hakkı reformu konusunda çalışan aktivistler, kamu kaynakları ile finanse edilen eğitim kaynaklarına, araştırma ve verilere açık erişimi zorunlu hale getiren politika yapıcılar ve bir temel değerler topluluğunu paylaşan yaratıcılar bulunmaktadır. CC hareketinin parçası olan kişilerin ve kurumların çoğu, Creative Commons ile resmen bağlantılı değildir.
Creative Commons Küresel Ağı (CCKA= CC Global Network [CCGN]), açık hareketine ilgisi olan ve birlikte çalışmak isteyen herkes içindir. CCKA üyeleri farklı geçmişlerden gelmektedir, aralarında hukukçular, aktivistler, akademisyenler, sanatçılar ve başka mesleklerden kişiler bulunmaktadır. Bunların tümü paylaşım ve işbirliği ile bağlantılı çeşitli projeler ve konular üzerinde çalışmaktadır. CC Küresel Ağının dünya genelinde yaklaşık 600 üyesi ve 40 şubesi bulunmaktadır. Ülkenizdeki Şube hakkında bilgi almak için [email protected] adresine yazabilirsiniz. Ağ Platformları, gönüllülerin çeşitli aktivite ve projeler konusunda işbirliği yaptıkları Küresel Ağ’ın tematik alanlarını ifade eder. CC’nin mevcut ağ platformları, Açık Eğitim Platformu, Telif Hakları Platformu ve Açık GKAM Platformu’dur ve herkesin katılımına açıktır.
CC Küresel Ağı, açık hareketin katılımcılarından sadece biridir, diğer katılımcılar arasında Wikipedistleri, Mozilla üyeleri, açık erişim savunucuları ve daha pek çok topluluk bulunmaktadır.
Ücretsiz paylaşım ağı kurarak teknolojinin ötesinde somut bir fayda elde eden ilk alan, açık kaynak yazılım alanıdır. The Conversation bülteninin “Explainer” sütununda yayınlanan bir yazıya göre diğer hareketler arasında Açık İnovasyon, Açık Veri (bakınız Open Data Commons) ve Crowdsourcing bulunmaktadır. Ayrıca araştırmaları yaygın biçimde erişilebilir kılmayı amaçlayan Açık Erişim, Açık Bilim ve giderek büyüyen Açık Eğitim Kaynakları (AEK) hareketleri bulunmaktadır. Ve daha fazla kültürel miras kurumu (kısaltması GKAM ile anılır, [Galeriler, Kütüphaneler, Arşivler ve Müzeler]) kamu malı çalışmaları yayınlıyor ve çevrimiçi koleksiyonlarını açık lisanslayarak "Açık GKAM" hareketinin bir parçası haline geliyor.
Creative Commons: Organizasyon
Kâr amacı gütmeyen, küçük bir organizasyon olan Creative Commons yasal araçlarını hazırlamakta ve açık hareketin güçlenmesine yardımcı olmaktadır. CC organizasyonu dağınık bir yapıdadır, dünya genelinde personeli ve kontratlı çalışanları bulunmaktadır.
CC Personeli, Austin TX toplantısı 2020, CC BY 4.0
2020'de Creative Commons, kamu yararına bilgi ve kültür paylaşımını mümkün kılmak için, dünyanın dört bir yanındaki hükümetleri, kurumları, bireyleri ve toplulukları teknik, yasal ve politika çözümleriyle destekleyerek güçlendirmeye odaklanan yeni bir strateji geliştirdi.
Bu CC’den daha iyi paylaşımın temini için daha fazla paylaşımı [2] teşvik eden bir dönemi işaret ediyor. Kapsayıcı, adil ve birlikteliğe ilham veren, kamu yararına hizmet eden ortak bir bilgi ve kültür oluşturmaya devam edeceğiz. Bu stratejinin rehberliğinde, organizasyonel çalışmamız üç stratejik hedefe odaklanacaktır:
Savunuculuk: Kamu yararına adil ve toplum yanlısı paylaşımı desteklemek için açık ekosistemi yeniden şekillendirmek.
İnovasyon: Kamu yararına sürdürülebilir ve etik paylaşımı teşvik etmek için açık alt yapıyı iyileştirmek
Kapasite Geliştirme: Bilgiyi ve kültürel miras varlıklarını mümkün olduğunca açık şekilde erişilebilir hale getirmek
Son notlar
Creative Commons bir hukuk fakültesinin bodrum katında başlayıp, geniş bir erişime ve temel bir ortak değerler kümesi ile özdeşleştirilen güçlü bir isme sahip, küresel ölçekte bir organizasyona dönüştü. Aynı zamanda bir lisanslar ailesi, bir hareket ve kâr amacı gütmeyen bir organizasyon. Bu bölümün size organizasyonun yaptıkları hakkında, daha da önemlisi çalışmalarımıza nasıl katılacağınız hakkında fikir verdiğini umuyoruz.
Dipnotlar
[1] Geçmişte başka açık telif hakkı lisansları da geliştirilmiştir fakat Creative Commons lisansları güncel ve kullanımı ücretsiz oldukları; hükümetler, kurumlar ve bireyler tarafından açık telif hakkı lisansları olarak küresel standart kabul edildikleri için tavsiye ediyoruz.
[2] Daha önceki stratejimizi özetleyen bu kısa videoyu izleyebilirsiniz: Creative Commons: Remix, video by Creative Commons. CC BY SA 3.0.
Last modified 2mo ago