3.2 Lisansın kapsamı

Creative Commons lisansları, telif hakkı yasası üzerine inşa edilmiştir.

Bu basit gerçek, lisansların ne zaman geçerli olduğu, ne zaman geçerli olmadığı ve ne kadar süre geçerli olduğu konusunda bilmeniz gereken en önemli noktadır.

Öğrenim çıktıları

Bu bölümü tamamladığınızda:

• CC’nin telif hakkı ile birlikte çalışmasını ve bunun neden önemli olduğunu tanımlayabilecek,

• Lisans süresinin uzunluğunun ne olduğunu açıklayabileceksiniz.

Neden önemli?

Creative Commons lisansları hangi yasal dayanak üzerinde çalışıyor? Bu konu neden çok önemli?

Creative Commons lisansları, telif hakkı lisanslarıdır. Lisanslar ancak telif hakkının uygulandığı durumlarda ve zamanlarda uygulanabilir. Bu durum Creative Commons kurucularının temel tasarım kararını da yansıtmaktadır. Hedefin daha yaratıcı ve eğitici çalışmalar sunmak olduğu göz önüne alındığında CC, lisanslarının eserlerin kullanımlarını kısıtlamak için kullanılmamasını ister. Bu, temel bir CC değeridir. Lisanslarda kullanılan dilin telif hakları yasasını temel alması bu hedefe ulaşmak içindir.

Sizin için neden önemli?

Telif haklı bir eserle yapabileceğiniz bir şey, örneğin bir arkadaşınıza göndereceğiniz bir doğum günü tebrik kartına telifli bir şiiri eklemek, CC lisansı uyarınca yasak olsaydı ne olurdu? Bu örnek, CC’nin kurucularının neden CC lisanslarında telif hakkı yasasının dilini kullandığını anlamanıza yardımcı olmaktadır.

Temel bilgiler

“Creative Commons lisansları telif hakkı lisanslarıdır” ifadesi, size aşağıdakileri söylemektedir:

• Lisanslar sadece eser telif hakkı yasası (veya benzer başka bir yasa) kapsamında ise “işlemektedir” yani geçerlidir ve telif hakkı yasasının getirdiği yasaklar, eserin lisans uyarınca kullanımını için de geçerlidir (bu konuda ayrıntılı bilgi aşağıda verilmiştir),

• Patentler, ticari markalar, mahremiyet ve reklam hakları gibi bazı haklar, lisansların kapsamına girmemektedir ve ayrı yönetilmesi gerekmektedir.

Yukarıda açıklanan birinci kural, kamunun eseri nasıl kullanacağına ilişkin temel sınırlamadır, ikinci kural eserin kullanılmasını kısıtlayan başka haklar da bulunabileceğini bildirmektedir.

👉 Haydi şimdi lisansın telif hakkı ile birlikte kullanılması ile ilgili bölüme başlayalım.

Creative Commons lisansları bir resim, makale veya kitap gibi telif hakkı kapsamında korunabilir bir eser oluşturan ve telif hakkı yasasının izin verdiği kullanımların birini veya birkaçını yapma iznini kamuya vermek isteyen kişiler için uygundur. Örnek olarak eserinizi ücretsiz kopyalama ve dağıtma iznini başkalarına vermek istiyorsanız CC lisansı kullanabilirsiniz Aynı şekilde eserinizi ücretsiz dönüştürme, değiştirme veya uyarlama iznini başkalarına vermek istiyorsanız CC lisansı kullanabilirsiniz.

Fakat eserinizi okuma iznini veya videonuzu seyretme iznini başkalarına vermek istiyorsanız CC lisansı kullanmanıza gerek yoktur, çünkü okuma ve seyretme, telif hakkı kapsamına giren etkinlikler arasında yer almaz.

Kullanıcıların bir telif hakkı lisansına sahip olmalarını gerektirmeyecek iki önemli senaryo aşağıda yer almaktadır:

• Adil kullanım, diğer telif hakkı sınırlamaları ve istisnalar geçerli olduğunda; bu konular ile ilgili sık sorulan sorular için buraya tıklayın.

• Eser kamu malı olduğunda; bu konular ile ilgili sık sorulan sorular için buraya tıklayın.[1]

ℹ️ Kullanıcıların yukarıdaki senaryolar için telif hakkı lisanslarına ihtiyaçları yoktur. CC lisansı gerekmez.

Birisinin kendi ülkesinde telif hakkı kapsamında olmayan bir çalışmayı CC ile lisanslanmaya çalışmasının nedeni sizce ne olabilir? Veya bir eserlerini CC ile lisanslayan bir kişi, telif hakkı yasası tarafından yasaklanmayan bir kullanım için bile neden çalışmaları her kullanıldığında atıf bekler?

Aslında bu kişiler kanunen sahip olmadıkları haklara sahip olmak istiyor olabilirler. Ama büyük olasılıkla telif hakkının geçerli olmadığını ya da bu çalışmanın kamu malı olduğunu bilmiyorlardır. Bir başka seçenek, kıvrak bir zekaya sahip olan lisans veren, eserlerin bazı ülkelerde kamu malı, bazı ülkelerde ise kamu malı olmadığını fark edebilir ve her yerde, herkesin eseri yeniden kullanabileceğinden emin olmak ister.

Gerçek yaşamdan bir örnek verelim ve bir CC lisansını eseri 3 boyutlu (3B) baskı yapmak için kullanmak istediğinizi varsayalım. CC lisanslarının 3B baskıya nasıl uygulandığı hakkında detaylar için bu Genel Bilgi (Public Knowledge) kaynağını okuyun. Bu durum, 3B baskı gibi yeni gelişen alanlarda yasal konuların nasıl karmaşık olabileceğine iyi bir örnektir.

CC lisanslarının kapsamına ilişkin bir başka ince fakat önemli ayrıntı, telif hakkıyla yakından bağlantılı diğer hakları da kapsamasıdır. CC lisansının yasal kodunda “Benzer Haklar” olarak tanımlanan bu haklar arasında bağlantılı haklar, komşu haklar ve nevi şahsına münhasır veri tabanı haklar bulunmaktadır ve bunlar bazı ülkelerde veri tabanlarının içeriklerinden bilgi alınmasını ve kullanılmasını yasaklamaktadır. Benzer Haklar hakkında bilgi için ikinci bölüme bakınız. Telif hakkında olduğu gibi, CC lisansı koşulları da Benzer Haklar hem eser için hem de eserin CC lisansı uyarınca kullanım şekli için geçerli ise uygulanabilirler.

👉 Creative Commons lisansları telif hakkı lisanslarıdır” ifadesinin bir başka önemli unsuru, eser için lisansın kapsamadığı bazı hakların, örneğin mahremiyet hakkının bulunabilmesidir. Tekrarlıyoruz, CC lisansları, telif hakkının ve Benzer Hakların kapsamına girmeyen hakları içermemektedir, bu nedenle bu tür diğer hakların ayrı yönetilmesi gerekmektedir. Bu konu hakkında sık sorulan sorular için buraya tıklayın.

Creative Commons, gerekli olmamakla birlikte, yaratıcıları çalışmanın amaçlandığı gibi yeniden kullanılmasını engelleyebilecek başka hiçbir hak olmadığından emin olmaya teşvik eder. CC lisansı verenler, eserlerinin yeniden kullanımı konusunda herhangi bir garanti vermez. Bunun anlamı, lisans veren ayrı bir garanti vermediği takdirde eserin kullanılmasını etkileyen başka haklar bulunup bulunmadığını belirleme sorumluluğunun kullanıcıya ait olmasıdır. Bunu öğrenmek bazen kolaydır, lisans verenle görüşülebilir ve bu tür başka haklar bulunup bulunmadığı sorulabilir. CC lisanslı eserlerde kullanıcıların dikkate alması gereken konuların listesi için buraya tıklayın.

CC lisansı ne tür içerikler için uygulanabilir?

Sahip olduğunuz telif hakkıyla korunan her türlü eserde CC lisansı kullanabilirsiniz, bir önemli istisna haricinde.

CC lisanslarını bilgisayar yazılımları için kullanmamalarını geliştiricilerden önemle istiyoruz. Bunun nedeni, bu işi daha iyi yapan ve sadece yazılım lisansları olarak geliştirilen pek çok özgür ve açık kaynak yazılım lisansı bulunmasıdır. Örnek olarak çoğu açık kaynak yazılım lisansında yazılımın kaynak kodunun dağıtılmasına ilişkin koşullar bulunmaktadır; CC lisansları ise yazılım paylaşmanın bu önemli unsurunu içermemektedir. Yazılım paylaşma ekosistemi köklü bir sistemdir ve bu sistemden çok sayıda iyi açık kaynak yazılım lisansı seçilebilir. CC'nin web sitesindeki bu sıkça sorulan sorular, neden yazılım lisansı olarak CC kullanımından vazgeçmeniz gerektiği hakkında daha fazla bilgi içerir.

CC lisansları kimin haklarını kapsıyor?

Belirli bir eser için verilen bir CC lisansı, sadece o lisansı veren kişinin sahip olduğu telif hakkını kapsar. Bu durum doğal görünebilir, fakat bilinmesi gereken önemli bir noktadır. Örneğin birçok işveren, çalışanlarının oluşturduğu eserlerin telif hakkı sahibidir, bu nedenle bir çalışan işverenine ait bir eser için CC lisansı almak için başvurursa o eserin kullanılması için izin veremez. Lisansı verecek kişinin eseri oluşturan ya da eserin haklarını almış biri olması gerekir.

Ek olarak, bir eserin içinde telif hakkı başka bir kişiye ait bir çalışma bulunabilir, örneğin bilimsel bir makalede yazar haricinde bir kişiye ait telifli bir fotoğraf bulunabilir ve o fotoğrafın sahibinden izin alınarak o makaleye konulmuş olabilir. Bu durumda makalenin yazarının verdiği CC lisansı o fotoğrafı kapsamaz, eserin geri kalan bölümlerini kapsar. O fotoğrafı (makalenin geri kalan kısmını değil) yeniden kullanmak için ayrı izin almak gerekebilir. Bu tür durumlar hakkında ek bilgi için bakınız Madde 4.1.

Ayrıca bir eserde birden fazla telif hakkı bulunabilir. Örnek olarak bir film yapımcısı bir kitabı filme çekebilir ve o filmin telif hakkına sahip olabilir, fakat o kitabın telif hakkı, kitabın yazarına ait kalır. Bu örnekte filmin yapımcısı film için CC lisansı verirse o lisans sadece filmi kapsar, kitabı kapsamaz. Kullanıcının, (filmin bir parçası olsa da) kitap içinde telif hakkına tabi bir bölümü kullanmak için ayrıca izin alması gerekebilir.

Son notlar

Creative Commons’ın nasıl işlediğini anlamak için lisansların telif hakkına dayanarak işlediğini anlamak gerekir. Bu görünüşte basit kavram, yasal araçların ne zaman uygulandığını ve bir eserin ne kadarını kapsadığını açıklamaktadır.

Dipnotlar

[1] Eserlerin telif hakkı süresinin ülkeden ülkeye değiştiğini unutmayın. Örneğin bir eser Uganda yasalarına göre kamu malı olabilir, fakat Endonezya yasalarına göre kamu malı olmayabilir. Bu durumda CC lisansı o eseri hangi ülkede kullanacağınıza bağlı olarak geçerli olabilir veya olmayabilir.